شاگرد پیکاسو: “کمال‌الملک” یک کپی‌کار بوده!

سه‌شنبه هشتم اسفندماه گالری برگ میزبان سی و دومین نشست پژوهشی هنر بود که این نشست به گفتمان درباره شخصیت و آثار استاد علیمحمدخان حیدریان که به استادالاساتید مشهور است و از شاگردان به‌نام کمال الملک است، اختصاص داشت.

در ابتدای این مراسم حبیب‌الله آیت‌اللهی از استادان پیشکسوت نقاشی و از جمله افرادی که کلاس‌های پیکاسو را درک کرده است، گفت: برخی اوقات در زندگی وضعیت‌هایی پیش می‌آید که انسان نمی‌داند چه بگوید و چه بکند و چگونه زندگی کند. برخی افراد هستند که در این مواقع بهترین کار ممکن را می‌کنند. زنده‌یاد حیدریان یکی از کسانی بود که همه سختی‌ها را تحمل کرد تا هنرمند بشود نه نقاش.

وی همه شاگردان استاد حیدریان را نقاش دانست ولی گفت که تنها از بین آنها دو نفر بودند که هنرمند شدند و فرق بسیاری بین یک نقاش و هنرمند وجود دارد. من در اینجا از این دو نفر اسم نخواهم برد.

این هنرمند به بیان خاطره‌ای از پیکاسو پرداخت و گفت: با غلامحسین مکتبی پیش پیکاسو رفته بودیم که در همان زمان خبرنگاری آمریکایی نیز آمده بود و از پیکاسو پرسید که چگونه نقاش شده‌اید که پیکاسو بر سر او داد زد که من نقاش نیستم من هنرمندم. یک نقاش هرچه مردم بخواهند می‌کشد ولی یک هنرمند هرچه بکشد مردم آن را می‌خواهند.

عکس استاد علیمحمدخان حیدریان در سال های آخرین عمرش

آیت اللهی درباره حیدریان توضیح داد: حیدریان سواد خواندن و نوشتن فارسی نداشت و تنها اسم خود را برای امضای پایین آثارش بلد بود ولی او شخصی بود که در بین استراحت کلاس‌هایش از نماز، عرفان، دین و فلسفه حرف می‌زد. او به معرفت اسلامی رسیده بود ولی باز هم هیچ ادعایی نداشت.

وی ادامه داد: این هنرمند در جوانی در خانه‌های اشراف تهران تدریس ویولون می‌کرد تا وسایل کار نقاشی خود را فراهم کند. اگر حیدریان این کار را می‌کرد من نمی‌دانم چرا باقی افراد این کار را نمی‌کنند و در جوانی کار نمی‌کنند تا هنر خود را بالا بکشند.

وی به بدگویی‌هایی که در مورد حیدریان می‌شود اشاره کرد و گفت: او مخالف زیاد داشت و بسیاری از او بدگویی می‌کردند. او معتقد بود که پایه و اساس نقاشی طراحی است و اگر خوب طراحی نکنیم نه ترکیب‌بندی درستی خواهیم داشت و نه رنگ‌آمیزی کاملی.

این چهره ماندگار هنر ایران به مراسم چهلم استاد علیمحمد حیدریان که در موزه هنرهای معاصر تهران برگزار شده بود اشاره کرد و گفت: زنده‌یاد مرتضی ممیز در آن مراسم گفت “هیچ‌کس از هنرمندان کهن و معاصر ایران به جز حیدریان هوای ایران را نشان نداده است تا جایی که اگر یکی از آثار وی را به فردی نشان دهیم بی‌شک خواهد گفت که این منظره متعلق به ایران است”.

وی در بخشی از صحبت‌های خود مساله‌ای را مطرح کرد که فضای جلسه را معطوف به خود کرد و آن هم بحث در مورد کمال‌الملک استاد علیمحمدخان حیدریان بود. وی گفت: کمال‌الملک همیشه می‌گفت علیمحمدخان تو کی به من سیلی می‌زنی؟ یعنی کی با نشان دادن آثارت از من سبقت خواهی گرفت؟

وی افزود: کمال الملک یک نقاش بود ولی هنرمندی مقتدر نبود. او یک کپی‌کار بود که آثار دست‌چندم غربی را کپی می کرد و به ایرانی ها عرضه می‌داشت. او کار خاصی برای هنر ایران نکرده است.

همچنین آیت اللهی در بخش دیگری از صحبت هایش گفت: حیدریان به هرآنچه که می‌خواست رسیده بود. حیدریان از راه هنر به عرفان رسیده و عارفی بزرگ شده بود.

وی به یک نقاشی حیدریان که به عقیده خود در بالاترین سطح ممکن کشیده شده است اشاره و اظهار کرد: حیدریان واقعه غدیر خم را طوری کشیده است که هرکس کار را ببیند بی شک می‌گوید که این اثر “گوگن” است زیرا کار بی‌نهایت زیبا و آزاد کشیده شده است.

وی هنر را یکی از راه‌های رسیدن به معرفت خدا دانست و در پایان بیان کرد: هنر انسان را به سمت خدا می برد. اگر کسی هنر را درست درک کند همان راهی را می رود که امثال سهروردی و نظامی رفتند. همانطور که حیدریان این راه را رفت.

در ادامه این برنامه حسن حامدی مدیر مسئول دو هفته‌نامه تخصصی تندیس که در حوزه هنرهای تجسمی منتشر می شود در سخنانی کوتاه با رد ادعای آیت اللهی در مورد کمال الملک گفت: کمال الملک کاری کرد که تا قبل از او هیچ کس نکرده بود.

وی افزود: کمال الملک یک سری تابوها را در هنر ایران شکست. معرفتی که کمال الملک داشت آنچنان عمیق بود که شاگردانی چون علیمحمدخان حیدریان پرورش یافتند.