شهر قدیمی جوزدان استان اصفهان

شهر جوزدان با قدمت ۸۰۰ ساله یکی از قدیمی ترین شهر های استان اصفهان به شمار میرود که بهترین دلیل بر این مدعا سنگ های قدیمی موجوددر ساختمان مسجد جامع است که قدمت این مسجد بهدوران مغولی – تیموری میرسد و قنوات کهن و گنبد های خشتی و همچنین آستان متبرکه امام زاده ساره مریم جوزدان که بر اساس شواهد ذکر شده این بنای مقدس متعلق به خواهر ناتنی بزگوار حضرت امام رضا(ع) میباشد و مردم جوزدان بسیاری از نیاز های معنوی خود را از این آستان مبارک طلب حاجت می نمایند .

شهر جوزدان در ۸کیلومتری جنوب شرقی نجف آباد واقع شده و از جنوب شرق به شهر جدید فولاد شهر و از غرب به زمین های کشاورزی و شهرک صنعتی نجف اباد و جنوب به تپه ها و کوهای امتداد یافته رشته کوههای زاگرس موسوم به کوه پنجی مشرف میشود هسته اولیه شهر را اهالی گرگ آباد ( منطقه ای در مسیر کوه فشارچه کنونی) تشکیل داده اند که به دلیل وجود گرگ های وافر در این منطقه به این نام شهرت یافته است به علل نامشخص گرگ آباد منطقه ی مناسبی برای زندگی نبوده و ساکنانش این محل را ترک گفته (وجود خرابه هایی از حمام عمومی و چند دیوار گلی در صدهً قبل شاهد براین مدعا میباشد .بسیاری از آنها به حوالی تهران مهاجرت میکنندو هنوز مهاجران گرگ آبادی در تهران پسوند فامیلی جوزدانی را همراه فامیل خود دارند و بقیه ساکنان زندگی را در کنار گرگ آباد( جوزدان فعلی) ادامه میدهند که جوزدان کنونی را به وجود می آورند.
وجه تسمیه شهر جوزدان:

جوزدان متشکل از دوکلمه ی جوز به اضافه دان میباشد کلمه جوز در لغت عرب به معنی گردو میباشد و این جوزدان بعلت دارا بودن از درختان گردو فراوان ، جوزدان نام گرفته که دان آن پسوند دارا بودن میباشد . جوزدان ترکیب یافته از نام های مختلف است که به ترتیب عبارتنداز جوزجان – جوزان ( به نقل از کتاب مرده کشان جوزان نوشته ابوالقاسم پاینده) – جوزدان میباشد البته بعضی ها نیز این چنین استنباط میکنند بعلت گرمای زیاد و خشک بودن هوای این جوزدان به جزدان معروف بوده است و کم کم به جوزدان تغیر نام داده است ولی این برداشت ریشه و سند معتبر ندارد.

موقیعت جغرافیایی شهر جوزدان :

شهر جوزدان برروی دشت بنا شده است و ارتفاع آن از سطح دریا ۱۶۳۵ متر میباشد . کوههای جنوبی جوزدان موسوم به کوه فشارچه میباشد و مرتفع ترین آنها کوه پنجی میباشد که از شمال غربی نجف آباد به جنوب شرقی ان کشیده شده است . اقتصاد جوزدان بر پایه کشاورزی و دامداری بنا شده است ، کشاورزی مهمترین و اساسی ترین قطب اقتصادی این منطقه میباشد آب کشاورزی این شهر از چاههای حفر شده توسط اهالی و سه رشته قنات کهن که حدودا هرکدام ۱۰کیلومتر طول دارند تامین میشود که به راستی حکایت از همت بلند مردم دارد؛ همچنین کانال آب رسانی جوزدان که منشعب شده از رودخانه زاینده رود است . و قلب حیاتی کشاورزی جوزدان است . این کانال از زاینده رود سرچشمه گرفته و پس از گذشتن از شهرها و جوزدان های مختلف و سیراب کردن اراضی منطقه وارد جوزدان میشود و زمین های زراعی را پوشش میدهد و سپس به راه خود ادامه داده ودر سر راه خود زمین های کشاورزی شرق کانال را نسبتا مشروب میکند سپس دو شاخه میگردد ( یکی به طرف خمینی شهر و دیگری به طرف قهدریجان) و مجددا به زاینده رود میریزد.

کشاورزی:

زمین های کشاورزی جوزدان به کاشت انواع گونه های گیاهی جواب میدهد از جمله غلات ، صیفی جات و انواع درختان میوه در قدیم جوزدانیان به کاشت خشخاش اشتغال داشته اند و محور اقتصادی زندگی آنها بر این گونه ی گیاه می چرخیده است که این گیاه برای پذیرایی از درباریان استفاده میشده است البته درآن زمان گشت تریاک مرسوم بوده و هنوز هم از تریاک جوزدان به بهترین نوع آن یاد میشود در زمان محمد رضا شاه باتوجه به این که تریاک زیاد گشت میشده وبرای اهالی منطقه خطرافرین بوده جنبه اقتصادی آن نادیده گرفته شده و کشت آن ممنوع گشت . و تمام تریاک های موجود درخانه های اهالی توسط امنیه های دولتی کشف و ضبط گردید که البته کاشت این گیاهان مذکور منسوخ شده و مردم جوزدان بیشتر به کشت غلات مهمی که برای آنها صرفه ی اقتصادی دارد همت گماشته اند از جمله غلاتی چون گندم ، جوو بویژه برنج لازم به ذکر است که برنج جوزدان از مرغوبیت و معروفیت خاصی برخوردار است و در بازار به برنج لنجان معروف است و نه تنها در کشور ایران مورد استفاده قرار میگیرد بلکه به خارج از ایران نیز صادر میشود همچنین باید متذکر شویم که مردم تمام نیازهای کشاورزی خود را ، خود برآورده میکنند واز این نظر خود کفا میباشند.

دامداری :

از دیرباز در جوزدان دامداری رواج داشته است و تاکنون ادامه دارد کشاورزان در کنار کشاورزی از حرفه دامداری نیز بهره میبرده اند و برخی فقط به صورت حرفه ای کار دامداری را ادامه میدهند تااکنون که در اطراف جوزدان دامداری های صنعتی رواج پیدا کرده است.

جمعیت :

طبق آمار گرفته شده از مرکز آمار ایران در سال ۱۳۶۵ جمعیت حوزدان دارای ۹۰۸ خانوار و ۴۹۸۷ نفر بوده است که طی سال های متمادی در اثر مرگ ومیر و زاد وولد ومهاجرت جمعیت کاهش یا افزایش یافته است بر اساس سرشماری نفوس و مسکن سال ۱۳۹۱ تعداد خانوار ها به ۱۸۴۹ و جمعیت آن درحدود ۶۷۴۹ نفر بوده است . لازم به ذکر است زبان اصلی مردم فارسی سلیس کمی رو به گویش محلی است و برای عموم قابل فهم میباشد البته در سال های اخیر گویش های محلی از زبان رفع شده و بارشد فرهنگی و ارتباط با دنیای شهر نشینی گویش محلی در زبان کمتر ملموس میباشد.

مردم شناسی:

مردم جوزدان انسانهای بسیار سخت کوش ، باغیرت ، مهمان نواز ، و باهوش و درایت میباشند .و آنچه از مکاتبات نویسندگان استنباط میشود . و به دیده نظر گماشته میشود و گنجینه ای که از پیشنیان سینه به سینه و نسل در نسل به مارسیده است جوزدانیان انسانهای باهوش و ذکاوت بوده اند که زیرکی خاصی در رفتار آنها نمایان بوده و افکاری که در سر می پروارنده اند حاکی از فکر وسیع آنها بوده شاید جو حاکم برآن زمان و شرایط حاکمه باعث میشده آنها جهت رفع مشکلات و معضلات خود هوشمندانه عمل نمایند اما بااین وجود آنها با راهکارهای شاهکار و زیرکانه خود دست به اقدامات منحصر به فر دی زده اند جوزدان در قدیم الایام دارای چهرهای مشهور و شخصیت های برجسته ای بوده نظیر حاج آقا باقریین و حجت الاسلام علی محمد هاشمی که درزمان پهلوی و دردوران خفقان به قم میرفته اند و دروس حوزوی را فرا میگرفته اند سپس به جوزدان می امدند و به ارشاد و راهنمایی مردم می پرداختند آنها دراین راه زحمات زیادی را متحمل شده اند که قابل قدردانی و سپاس گذاری است همچنین در جوزدان شعرا و عارفان بزرگی که از آنها به ملا های ده تعبیر شده است می زیسته اند که به دلیل نبود امکانات و تحصیلات متاسفانه نامی از این بزرگ مردان بر جای نمانده است درکنار این شخصیت های بزرگ میتوان از کسانی نام برد که نامشان لرزه بر اندام مردم می انداخته ، افرادی نظیرسارم دوله( مالک جوزدان از قاجاریان) و فرزند آن اصغر مسعود ( اصغر میرزا) و رضا خان جوزدانی که از خوانین آن دوره میباشند یاد کرد ومیتوان گفت که رضا خان جوزدانی یکی از یاغیان آن زمان بوده که برخلاف جثه کوچک و اندام ضعیف فردی با رشادت و خوش استعداد، باغیرت ، وناموس پرست بود که در سال ۱۳۲۹ قمری ( ۱۲۹۰شمسی ) از زندان فرار میکند و در منطقه به طرفداری از شهریان می پردازد ، سال های ۳۵ تا ۳۷ قمری اوج رشادت و سلطه گری این شخص بر مردم بوده و موجب رعب ووحشت کاروانیان بوده است او درگردنه ها بر سر راه کاروانیان کمین میکرده و به تاراج اموال آنان میپرداخته.( شرح مفصل در کتاب دیار نون اثر علی یزدانی نجف آبادی ) این شخص پس ازجنگ جهانی اول وطی جنگهای درون منطقه ای توسط علی خان فلاردی واقامحمودبابااحمدی دستگیر شدودرزمان رضاشاه به داراویخته شد.در زمان رضا شاه با توجه به اعتقادات مذهبی مردم سادات صادق و عارفی مثل حاج آقا موسوی که بعنوان پیشوایان جوزدان مردم را هدایت میکردند و مورد احترام اهالی بوده اند در این جوزدان میزیسته اند.

آثار تاریخی:

۱- امام زاده ساره مریم که در قسمت شمال غربی ورودی جوزدان میباشد از دیر باز مورد توجه اهالی مردم کل منطقه بوده است که درکنار آن مزارع شهدا واقع شده و قبرستان جوزدان در جوار این امام زاده شریف میباشد و تا این زمان مردم برای زیارت و ادای نذورات خود به این محل میایند . درزمانهای گذشته بازارهای مرسوم در جوار امام زاده روزهای پنج شنبه برپا بوده است این بازار ها معروف به « درپنج شنبه» بوده مردم هم برای زیارت و هم برای خرید مایحتاج درروز پنجشنبه به این مکان می آمدند کم کم با شکل گیری انقلاب اسلامی این پنجشنبه بازار هم برچیده شد.

۲-در کنار این امام زاده بقعه ای وجود دارد معروف به بقعه آغا شاهزاده( آغا بیگم ) که در حال حاضر متروکه شده است و پدر این بزرگوار در یزد دارای زیارتگاه می باشد.

۳- در قسمت شمال شرقی جوزدان برج کبوتر خانه می باشد که مدتی به جهت دیده بانی شکارگاه منطقه ای وبعداً جهت برداشت فضولات پرندگان استفاده می شده ظل السلطان حاکم اصفهان که شکارچی ماهری بوده است وباخوانین زمان خوددراین منطقه شکارمیکرده است در مورد جوزدان گفته است که جوزدان ده بسیار بزرگ وشکارگاههای مناسبی داردو مانند قمشلو شکارش تعریف دارد. برج کبوترخانه به دلیل بی توجهی اهالی ومسئولین روبه تخریب نهاده بود که درسال ۱۳۸۵ و ۱۳۸۶ با همت امور میراث فرهنگی ترمیم وباز سازی گردید.

-۴مسجد جامع: مهمترین واصلی ترین مکان تاریخی جوزدان که گویای هویت وقدمت جوزدان میباشد، تقریباً درمرکز جوزدان قرار دارد وبه مرور زمان در اطراف آن ساخت وسازهایی صورت گرفت از وجود سنگ قبرهای موجود در این مسجد می توان به قدمت دیرین آن پی برد.

در ضلع جنوب غربی این مسجدبقعه ای وجودداردبنام بقعه شیخ محمد.شیخ محمدعالم بسیار بر جسته ای بوده که از صوفبان زمان خود به حساب می رفته. در کنار این عالم بزرگوارتنی چند از علمای ان زمان نیز مدفون میباشند،از جمله شیخ صفی الدین شیخ ملکشاه متوفی هشتم جمادی الثانی ۱۱۰۱ه.ق به گفته ی مردم جوزدان درزمانهای قدیم تاجری با کاروان خود ازاین محل عبور میکرده که با شرایط بد جوی مواجه مشودوعبورش راازاین مکان ناممکن میسازد این اتفاق درخندق مجاورمسجد جامع رخ میدهدتاجرباخودمی اندیشد که چگونه راهی برای گذشتن پیدا کندپس باخود عهدمی بنددکه اگر موفق به عبورازاین منطقه شد مسجدی در کنار خندق بنا کند.وی موفق به عبور میشود وبنا بر عهد خود بنای اولیه مسجد را پایه گذاری میکند.و طی سالها مردم مسجد را مرمت می کنند تا به امروز که دارای بنای زیبایی میباشد مسجد دارای سردرب بسیار زیبایی بوده اما به دلیل نزولات جوی و گذشت زمان تخریب شده و به دلیل ناآگاهی برخی مسئولین مربوطه و پیگیری نشدن سازمان میراث فرهنگی تخریب شد اما گنبد اصلی هنوز پابرجا است ، لازم به ذکر است که این مسجد ابتدا مکتب خانه بوده و امام جمعه وقت اصفهان دراین مکان مدفون میباشد همچنین شش نسل قبل از حاج آقا باقریین نیز در این مکان به خاک سپرده شده اند که روحانیان معتبر آن زمان بوده اند.۵۴- باغ شاهزاده : در زبان عامه از آن به باغ شازده تعبیر میشودکه درقدیم مقرحکومتی بوده. که شخصی به نام سارم الدوله آن را بنا نموده پس از آن باغ به پسرش اصغر میرزا به ارث میرسد. در وسط باغ امارت زیبایی و در پشت آن حمام و اتاق های خدمه میباشدکه این اتاق ها و حمام تخریب شده ( نمونه ی ساخت بنا و حمام آن مشابه به حمام ساخته شده در کاشان میباشد). هنوز کاج های بنا شده در زمان پهلوی پابرجا هستند و امارت وسط باغ هم بازسازی شده و در کنارآن استخر بزرگی بوده که هم اکنون هم وجود دارد و بقیه زمین برای امور تفریحی استفاده میشودکه پس از انقلاب اسلامی قسمتی از آن توسط سپاه پاسداران و قسمتی دیگر از آن توسط آموزش و پرورش مورد استفاده واقع شد ..