هنر چهرهپردازی در سینمای ایران، طی سالیان اخیر، برخلاف بسیاری از گرایشهای هنری این صنعت، نتوانست رشد و پویایی خاصی را به خود ببیند. مهمترین سند این مدعا را یا باید در نبود جوانان متخصص این رشته عنوان کرد و یا در عدم شکل گیری یک گریم خاص طی سالیان اخیر از سوی افراد جدید. هنوز هم بهترین گریمهای فیلمهای سینمای ایران در انحصار چهره پردازانی است که از قدیم الایام در این رشته فعالیت داشتند و کمتر مواقعی است که میبینیم یک چهرهپردازی قابل توجه از سوی فردی خارج از این دایره شکل میگیرد.
در آسیبشناسی چنین جریانی شاید بتوان به چند دلیل مهم اشاره کرد: نخست آنکه اساتید چهرهپردازی در سینمای ایران، چندان رغبتی به برگزاری کلاسهای آموزشی برای نسل جوان ندارند و حتی برخی از آنها، این نکته را به صراحت اعلام میکنند. نکته دوم نیز به اشتغال مداوم این اساتید در پروژههای سینمایی برمی گردد که عملا زمان را برای برگزاری برنامههایی از این دست، از آنها میگیرد و در شکل سوم که شاید چندان مستند نباشد، شمار علاقمندان به این رشته از سینما، کمتر از سایر رشتههای دیگر است که ما نمیتوانیم خروجی آن را به صورت ورود یک نسل تازه به این رشته مشاهده نمائیم.
از هر روی، مشکل هر چه که هست، هنر چهرهپردازی در سینمای ایران، محتاج ورود نیروهای تازه نفس است.
این سطور، مقدمهای شد برای اینکه بخواهیم سنگینترین گریمهای سینمای پس از انقلاب را به بهانه اکران فیلم «ساکن طبقه وسط» معرفی کنیم. با این توضیح بسیار مهم که ملاک برای تشخیص گریمهای سنگین، نام بازیگران و سابقه حضور آنها در سینما نیست و اینکه، بیشتر تلاش شده تا بازیگرانی که گریمهایی سنگین و تکنیکی (به لحاظ تغییر بافت میمیک صورت) داشتند و تایم بیشتری در فیلم حضور داشتند در این فهرست قرار بگیرند.
اکبر عبدی
سال هاست به او لقب «مرد هزار چهره» سینمای ایران را دادهاند. بازیگری که به دلیل میمیک فوق العاده خاص صورت و سرش، تقریبا تمامی گریمها به روی صورت و سر او جواب میدهد. عبدی در زمینه گریم پذیری، با اختلاف قابل توجهی در صدر بازیگران سینمای ایران قرار دارد. صورت گرد و گوشتی عبدی بدون آنکه لک و پیس و نشان و خالی داشته باشد در کنار کم مو بودن این بازیگر، سبب شده تا هم گریمهای متفاوت، به روی صورت او بنشیند و هر بر روی سر او. عبدی تاکنون بیش از ۳۰ نقش با گریم فوق العاده سنگین بازی کرده است و جالب آنکه، در تمامی این فیلمها، نقشهای کلیدی را ایفا کرده است و توانسته راکوردهای خود را در هر یک از این نقشها با آن گریمهای سخت، به خوبی حفظ نماید. مطمئنا در کنار میمیک خارق العاده عبدی، تاثیر گریمور متبحری چون «عبدالله اسکندری» در طبیعی و زنده بودن آن گریمها، انکار نشدنی است.
اسکندری در فیلم «مادر»، چهره و اندام عبدی را در شمایل فردی با نقصان ذهنی خلق کرد تا جایی که خود اسکندری، این گریم را بینقصترین کار تمام عمر سینمایی خود میداند. در «آدم برفی»، نخستین مرد زن نمای تاریخ سینمای بعد از انقلاب ایران را با تبحری مثال زدنی خلق میکند، در «دزد عروسکها»، کاراکتری دارای هیبت کودکانه یک بدمن ساده لوح را به درستی با گریمش به مخاطب منتقل کرد و… عبدی و اسکندری تاکنون در بیش از ۱۰ پروژه سینمایی با یکدیگر همکاری داشتهاند؛ پروژههایی که هر کدامشان، تصویری جدید از عبدی به مخاطبان معرفی کرد.
مرحوم حسن فتحی
مرحوم «حسن فتحی» نیز تقریبا در همان شمایل خارق العاده میمیک صورت، در رتبه پائینتر از عبدی قرار دارد. همینطور هم شد که او توانست حداقل ۱۰ گریم سنگین و جدید را روی صورت و سر خود ببیند که البته مهمترین این گریمها به نقش «عمروعاص» در سریال امام علی (ره) مربوط میشود که «عبدالله اسکندری» توانست با تبحری مثال زدنی، زیرکی این شخصیت تاریخی را در ورای یک شکم بزرگ و یک گریم صورت باورپذیر، برای مخاطب تداعی نماید.
مرحوم خسرو شکیبایی
مطمئنا سومین رتبه گریمهای سنگین در بین بازیگران سینمای ایران، از آن «خسرو شکیبایی» است که به دلیل توانمندیهای فردی بینظیری که در خلق شخصیتهای مختلف داشت، کارگردانان بسیاری از او درخواست داشتند تا نقش کلیدی فیلمشان را بازی کند و صد البته، تنوع این نقشها سبب میشد که گریمهای بسیاری روی صورت او اتود زده شود. شکل گریمها در شکیبایی، برخلاف دو بازیگر دیگر، تنها در صورت خلاصه میشد و بنابراین، معدود گریمهایی است که روی سر و موی او زده شده. طبعا گریمهای متفاوت و چندگانه او در سریال «روزی روزگاری» در هیبتهای مختلف و فیلم «دختری به نام تندر»، گیراتر و سنگین از دیگر گریمهای سنگین اوست که تا به امروز نیز عجیب به نظر میرسند.
نکته جالب توجه در مورد هر دو این گریمها، حضور «عبدالله اسکندری» است که توانست چهرههای زمختی از این بازیگر در قالب آن نقش نشان دهد. البته این بازیگر یک گریم فوق العاده وحشتناک با سر و صورت کاملا سوخته نیز دارد که مطمئنا اگر ساعتها به این عکس خیره بمانیم متوجه نمیشویم که این گریم فوق العاده، متعلق به صورت خسرو شکیبایی است. متاسفانه نام فیلم یا سریال و نام گریمور حرفهای این کار در جایی ذکر نشده است و شاید تنها یک اتود بوده که هیچگاه جلوی دوربین نیامده است.