راه‌اندازی کرسی گردشگری یونسکو در ایران

گروه گردشگری،‌ فاطمه باباخانی: سازمان علمی، فرهنگی ملل متحد (یونسکو) در همان روزهای پس از جنگ جهانی دوم با هدف استقرار صلح و امنیت بین‌الملل شکل گرفت؛ تفاوت این سازمان با شورای امنیت از آن رو بود که در مقابل کشورهای دائم و موقت شورای امنیت که از دریچه سیاسی و امنیتی به موضوع صلح و جلوگیری از آغاز جنگ‌های فراگیر می‌نگریستند، یونسکو این مهم را از زاویه فرهنگ، حقوق‌بشر و عدالت مورد توجه قرار داد و شکل‌دهی به زیرساخت‌های صلح را از جمله مواردی می‌دانست که می‌‌تواند به تشکیل یک صلح فراگیر جهانی بینجامد. ایجاد مراکز یونسکو در کشورهای مختلف جهت دستیابی به اهداف مذکور در همین راستا صورت گرفت و در کنار آن کرسی‌های مختلفی نیز با محوریت موضوعات این سازمان بین‌المللی در دانشگاه‌ها شکل گرفتند.

در ایران یونسکو ۱۸ کرسی در دانشگاه‌های مختلف دارد که نمونه آنها کرسی‌های صلح، دموکراسی، حقوق‌بشر و آب است. در همایش بین‌المللی گردشگری که به تازگی در مشهد برگزار شد دکتر محمدرضا سعیدآبادی دبیرکل کمیسیون ملی یونسکو در ایران پیشنهاد شکل‌گیری کرسی گردشگری در ایران را مطرح کرد. در همین رابطه در گفت‌وگو با این مقام مسوول از وی درباره نقش گردشگری در دستیابی به صلح در عرصه بین‌الملل و تغییر هنجارهای حاکم بر این عرصه پرسیدیم.

توسعه گردشگری یکی از موضوعاتی است که یونسکو برای دستیابی به اهداف خود از آن بهره می‌گیرد. به نظر شما گردشگری چگونه می‌تواند مناسبات حاکم بر جهان را از وجهه سیاسی به وجهه فرهنگی تغییر دهد؟
سازمان یونسکو با هدف صلح و توسعه جهانی تشکیل شد و برای رسیدن به این دو هدف آموزش، فرهنگ،‌ علوم اجتماعی و ارتباطات به عنوان ابزارهای آن مورد توجه قرار گرفت؛ با این استدلال که جوامع و کشورها با آموزش فراگیر و کاهش جهل به سمت صلح حرکت می‌کنند. از سوی دیگر هر چقدر مبادلات فرهنگی گسترده شده و دریچه‌های کشورها به وسیله اخلاق،‌ ادبیات، فرهنگ و معماری به روی یکدیگر گشوده شود؛ توسعه بیشتر را به همراه خواهد داشت. از این منظر گردشگری از چند زاویه اهمیت دارد و باید از وجوه مختلف نظیر بسترسازی،‌ ساختار سیاست‌گذاری مورد توجه بیشتری قرار گیرد. اگر ما اعتقاد داریم زیبایی جهان به تنوع فرهنگی، صداها و تصاویر آن باز‌می‌گردد بخشی از این تنوع به تنوع فرهنگی مربوط می‌شود و دیده شدن آن با بهره‌گیری از گردشگری میسر است. به عنوان مثال ما در ایران به لحاظ زیستی، سنت‌ها،‌ فرهنگ، پوشش، بازی و… طیفی از رنگ‌های مختلف را داریم که بدون حضور گردشگران خارجی نه تنها امکان دیدن آنها وجود ندارد بلکه مبادلات فرهنگی نیز میسر نخواهد بود. بنابراین ما به توریسم به عنوان حوزه‌ای که بتوانیم در این رنگین‌کمان جهانی عرصه‌ای برای ظهور و بروز سنت‌های خود استفاده کنیم، نیاز داریم.
نکته دوم این است که گردشگری یک موضوع فرعی در اقتصاد نیست؛ در کشور ما به واسطه حضور نفت سایر اشکال اقتصادی به حاشیه رانده شده و مورد غفلت قرار گرفته‌اند این در حالی است که این صنعت توانسته است در اقتصاد جهانی بخش مهمی از GDP کشورها را تشکیل دهد و از حالت پرستیژی خارج شود؛ بنابراین ما نیز علاوه بر استفاده از گردشگری برای توسعه فرهنگی، در جهت توسعه اقتصادی متوازن و اشتغالزایی نیز می‌توانیم از توریسم و ظرفیت‌های آن بهره بگیریم. علاوه بر این عوامل، گردشگری از زوایه دیگری نیز در عرصه جهانی مورد اهمیت قرار دارد. سال‌های میانی ۲۰۱۴ تا ۲۰۲۳ از سوی سازمان ملل به عنوان دهه تقارب فرهنگ‌ها نامگذاری شده است. در این دهه چنانچه ما بخواهیم همگرایی فرهنگی داشته باشیم، می‌توانیم از گردشگری به عنوان یک تسهیل‌کننده بهره بگیریم. توریسم قادر است آشنایی میان ملت‌ها را ایجاد کرده و زمینه نگریستن به کشورها فارغ از دریچه‌ سیاست را فراهم کند؛ به این ترتیب روزنه فرهنگ، زیبایی‌ها، تنوع‌زیستی، ارزش‌ها و آیین‌های مختلف به روی مردم علاوه بر سیاست که کنترل آن در دست معدودی سیاستمدار است، گشوده می‌شود.
شما در همایش بین‌المللی گردشگری در مشهد پیشنهادی مبنی بر تشکیل کرسی گردشگری یونسکو در ایران مطرح کردید، به نظر شما تشکیل این کرسی چقدر در گسترش ادبیات گردشگری و تعاملات علمی جهانی در این حوزه موثر است؟
ما در حال حاضر ۱۸ کرسی دانشگاهی یونسکو در ایران داریم که مواردی نظیر معماری ایرانی،‌ کیفیت در نظام آموزشگاهی، صلح و حقوق بشر را شامل می‌شود. پیشنهادی که من در همایش بین‌المللی گردشگری مشهد داشتم این بود که ایران به واسطه جایگاه تمدنی و جاذبه‌های طبیعی خود می‌تواند این کرسی را در ایران داشته باشد. با راه‌اندازی این کرسی ارتباط بیشتری با آکادمی‌ها و موسسات پژوهشی جهان درباره علم گردشگری ایجاد می شود و محققان ما می‌توانند در این حوزه کتاب چاپ کنند و پژوهش‌هایی را در این زمینه انجام دهند. برگزاری کارگاه‌های مختلف در زمینه توریسم از دیگر مزایای تشکیل این کرسی است که مباحث علمی در این حوزه را گسترش می‌دهد. خوشبختانه در آن همایش دکتر ایمانی، رئیس دانشگاه علم و فرهنگ جهاد دانشگاهی به عنوان مدیر همایش این پیشنهاد را مطرح کرد که این کرسی در دانشگاه علم‌وفرهنگ به عنوان یکی از مراکز علمی که در آن این شاخه از علم مورد توجه است راه‌اندازی شود؛ بنابراین امیدواریم به زودی کرسی یونسکو در زمینه گردشگری را به کرسی‌های دیگر یونسکو در ایران اضافه کنیم.
سیاست سخت و رئالیسم برای سال‌ها و قرن‌هاست که با وجود نظریات متعدد و هنجاری، نظریه حاکم در عرصه بین‌الملل است؛ شما تا چه میزان امیدوار هستید دیپلماسی مبتنی بر گردشگری بتواند فضای حاکم بر این عرصه را اندکی تلطیف کند.
قطعا مسائل سیاسی به واسطه وجود و حضور دولت ها به عنوان اصلی‌‌ترین بازیگران بین‌المللی در مسائل مختلف همچنان اهمیت دارند اما در دهه‌های اخیر و به ویژه با پایان جنگ سرد بازیگران دیگری نیز به این عرصه اضافه شده‌اند که نمونه آنها ‌NGOهای فرامرزی و انجمن‌های بدون مرز هستند. این بازیگران که وجه دولتی و سیاسی در آنها کمرنگ است توانسته‌اند دامنه تاثیرگذاری خود را افزایش دهند و در مواردی تغییراتی را حتی در تصمیمات دولت‌ها ایجاد کنند. بنابراین می‌‌توانیم امیدوار باشیم دیپلماسی گردشگری نیز آرام آرام جایگاهی در سطح دیپلماسی سنتی پیدا کند. اگر چه همچنان موضوع سیاست تصمیم‌گیری‌های کشورها را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد اما ما شاهدیم رئیس‌جمهور در سازمان ملل قطعنامه‌ای را به نام WAVE (World Against Violence and Extremism)m پیشنهاد داد و قرار است سازمان‌های مختلف نیز در راستای آن حرکت کنند. کمیسیون ملی یونسکو نیز قصد دارد از طریق فرهنگ، تبادلات فرهنگی و باز کردن دریچه‌های فرهنگی به روی ملت‌ها امکان‌های دیگری را برای نگریستن کشورها از زاویه آن مدنظر قرار دهد و وجه سخت سیاست را با عنصر نرم فرهنگ از راه توریسم تلطیف کند.